تعریف حرکت شناسی:

حرکت شناسی، ترجمه کلمه «kinesiology»  می باشد. این واژه   از دو واژه یونانی “Kinein” به معنای حرکت کردن  و “Logos” به معنای علم، تشکیل شده است که در مجموع به معنی علم‌الحرکات یا علمی از حرکت است.  علم الحرکات  متشکل از رشد و تکامل حرکتی ،آناتومی و فیزیولوژی و بیومکانیک است. حرکت شناسی ساختاری “Fundation of structural kinesiology” نیز به معنای مطالعه و بررسی عضلات به همان روشی است که علم الحرکات بدان می پردازد. در واقع حرکت‌شناسی شامل دو بخش عمده، آناتومی حرکتهای آدمی “Anatomy   of   human  motion” و مکانیک حرکتهای آدمی ” Mechanic  of   human   motion “  می‌باشد.

در بخش اول به مواردی چون، استخوانها، مفاصل، لیگامنتها، عضلات، تاندونها، سرثابت و متحرک و عمل عضلات پرداخته می شود که بطور اجمال عضلات و عمل آنها در حرکتهای مختلف بدن معرفی می شود.  به عنوان مثال سوال می شود “مفصل آرنج در چه زاویه ای نگه داشته شود تا عضلات عمل کننده آن بیشترین نیرو را وارد نمایند؟”

در بخش دوم موضوع مکانیک حرکتهای آدمی مورد بحث قرار می گیرد، مثلا عنوان می شود “پرتاب در چه زاویه ای انجام شود تا بیشترین رکورد حاصل شود؟” و یا اینکه “وضعیت اندام فوقانی چه تاثیری در موقع زدن فورهند تنیس دارد؟”. در این بخش مباحثی چون مرکزثقل و تعادل، اهرمها، حرکت، فاصله، سرعت، زمان، بردار نیرو، گشتاور نیرو مطرح می گردد.

لغت نامه وبستر این کلمه را «مطالعه اصولی از آناتومی و مکانیک در رابطه با حرکتهای آدمی» تعریف کرده است. در حرکت شناسی، شناخت حرکات بدن با توجه به عملکرد مفاصل و عضلات به تبع آن حرکت در استخوانها، صورت می گیرد.

در علوم دیگر حرکت شناسی را تحت نام فیزیولوژی مفاصل می شناسند و به معنی عملکرد مفاصل، هنگام انجام اعمال بدنی است.

در مباحث حرکت شناسی وآناتومی مبنای مطالعه وضعیت ایستادن فرد است .به

طور کلی وضع بدن به دو صورت در نظر گرفته میشود:

 حالت ایستادن آناتومیکی وحالت ایستادن طبیعی

 در حالت اول: قامت راست،پاها جفت،ناحیه کف دستها رو به جلو و صرفاً برای مطالعه حرکات ساعد ،مچ وانگشتان دست می باشد

 در حالت دوم : قامت راست ،پاها جفت ،دستها در کنار رانها (کف دستها چسبیده به رانها)می باشد.کلیه قسمتهای بدن (به جز ساعد،دست وانگشتان دست )بر مبنای این حالت مطالعه می شود.

 سطوح حرکتی

 در مطالعه حرکات انسان سه سطح فرضی اصلی در نظر گرفته می شود که حرکات اندامهای مختلف بدن بر مبنای این سه سطح مطالعه می شود.این سطوح بر یکدیگر عمودند که شامل:

سطح سهمی (قدامی ـ خلفی ):سطح میانی نیز نامیده می شود،از جلو به عقب بدن طوری می گذرد که بدن را به دو نیمه کاملاً مساوی تقسیم می کند.

سطح عرضی :یا سطح آهیانه ای،از چپ به راست بدن می گذرد وبدن را به دو نیمه قدامی وخلفی تقسیم می کند.

 سطح افقی :موازی با سطح زمین است وبدن را به دو نیمه فوقانی وتحتانی تقسیم می کند

vمحل تلاقی سه سطح فوق را با همدیگر مرکز ثقل بدن می نامند.

       محورهای حرکتی بدن

محور افقی ـ سهمی :این محور برسطح افقی ـ عرضی عمود است وهفت نوع حرکت حول این محور در بدن انجام می پذیرد. 1.آبداکشن 2.آداکشن 3.خم شدن جانبی (این حرکت اختصاصاً مربوط به سر وتنه است) 4.هایپر آبداکشن یا فرا دور شدن (صرفاً در حرکات دست ومفصل شانه انجام می شود) 5.هایپر آداکشن(فرا نزذیک شدن)  6.برگشت از حالت فرانزدیک شدن 7.برگشت از حالت خم شدن جانبی

محور افقی ـ عرضی:این محور بر سطح سهمی عمود است وچهار حرکت حول این محور در بدن انجام می شود .1.فلکشن 2.اکستنشن 3.هایپر فلکشن 4.هایپر اکستنشن

محور عمودی :این محور بر سطح افقی عمود است وشش حرکت حول این محور در بدن انسان صورت می پذیرد.1.چاخش خارجی ساعد 2.چرخش داخلی ساعد 3.چرخش داخلی وخارجی به جز ساعد 4.برگشت از حالت چرخش خارجی 5.برگشت از حالت چرخش داخلی

حرکات اصلاحی :

تعریف حرکات اصلاحی :

کلیه حرکات و فعا لیتها و روشهایی که برای رفع ضعف های جسمانی و عضلانی و ارگانیکی و هماهنگی بکار می رود (حرکات اصلاحی نامیده می شود.

با نظر به این مطلب، حرکات اصلاحی یکی از شاخه های مهم و اساسی در تربیت بدنی محسوب می شود، توجه به آن از هر نظر یک ضرورت است که متاسفانه تاکنون در ایران در زمینه حرکات اصلاحی که مربوط به رفع و اصلاح ضعف های جسمانی کودکان و نوجوانان می باشد تحقیقات لازم بعمل نیامده و بطور دقیق نمی توان گفت که چند درصد کودکان و نوجوانان ایرانی به ضعف پا و ستون فقرات و دستگاه گردش خون و تنفس و قلب مبتلا می باشند پس باید کوشش نمود تا معلمین و مربیان ورزش (بخصوص آنهائیکه در رابطه با آموزش و پرورش می باشند) را با علل و علائم ضعف های جسمانی آشنا نمود تا در دوران تدریس در صورت برخورد با این دانش آموزان با ارائه تمرینات آنها را از ضعف هایی که بدان دچار هستند آزاد نمایند و زمینه رشد جسمانی و روانی مناسب دانش آموزان را فراهم نمایند.

مفاهیم پایه در حرکات ا صلاحی :

حرکات اصلاحی یکی از بخشهای تربیت بدنی است که هدفش آن است که به کمک تمرینهای بدنی از ناهنجاری های جسمانی پیشگیری و در صورت بروز ، آنها را اصلاح کند و همچنین هدف این رشته تامین تندرستی، پر بار کردن ایام فراغت و لذت بخشیدن به زندگی انسان است. تندرستی یعنی کارکرد طبیعی بدن و تعامل ارگانیک بدن و روان.

اصطلاح حرکات اصلاحی را نمی توان بدون توجه به مفاهیم دیگری مانند تربیت بدنی تکاملی، تربیت بدنی انطباقی بررسی کرد زیرا هر ۳ با هم مرتبط و مکمل یکدیگرند سه اصطلاح فوق را تحت عنوان کلی تری بنام تربیت بدنی ویژه نیز بیان کرده اند. انسان مورد مطالعه در این رشته یا در شرایط طبیعی و فیزیولوژیک یا در شرایط غیر طبیعی و پاتولوژیک قرار دارد حیطه عمل گرایش تربیت بدنی ویژه، انسانی با وضعیت غیر طبیعی است که طبق تحقیقات حاصله تنها ا فراد در وضعیت بدنی طبیعی هستند پس بدین تربیت، حرکات اصلاحی به اصلاح ناهنجاریها، تربیت بدنی تکاملی به رشد و پرورش تواناییهای حرکتی و آمادگی بدنی و تربیت بدنی انطباقی به اصلاح روانی و حرکتی می پردازد.

موضوع مورد مطالعه در حرکات اصلاحی و درمانی، بررسی ضعفها و ناهنجاریهای اکتسابی سیستم اسکلتی، عضلانی و مفصلی افراد جامعه است این ناهنجاری ها عموما به دلایلی چون عادات حرکتی نامناسب، فقر حرکتی ، شرایط نامناسب محیطی بویژه در دوران کودکی و سنین رشد بروز کرده است که امکان بهبود و اصلاح از طریق حرکات جبرانی و رزشهای درمانی وجود دارد. حرکات اصلاحی برای تشخیص وضعیتهای طبیعی و غیر طبیعی، وضعیت بدنی در حالتهایی چون ایستادن ، راه رفتن ، نشستن و خوابیدن و نیز وسایل مورد استفاده چون کفش، کیف ، میز و صندلی ، اتومبیل و اخیرا رایانه ها مطالعه می شود. در گذشته بدلیل جنبه های کاربردی و سودمندی های اجتماعی این رشته، بویژه در مدارس و در سطح کودکان ، نوجوانان، جوانان و اکنون بدلیل توسعه قهرمانی و ضرورت پیشگیری و اصلاح ناهنجاری های ورزشکاران، حرکات اصلاحی پیشرفت و تحول چشمگیری یافته است این حیطه اکنون گاه به منزله حرکت درمانی نیز شناخته می شود.

پس در یک نتیجه گیری کلی موضوع مورد مطالعه در حرکات اصلاحی و درمانی بررسی «تعادل ساختار فیزیکی انسان و ارائه حرکات و توصیه هایی برای بهبود و کارایی آن» است. مسئله ای که هنوز وجود دارد این است که حرکات اصلاحی را با حرکات فیزیوتوراپی و با فعالیت های جسمی که برای ورزش معلولین و یا بیماران روانی انجام می گیرد یکی می دانند. بطور کلی استفاده از حرکات اصلاحی وقتی انجام می گیرد که کودکان از لحاظ جسمی و روانی کاملا سالم هستند ولی د رای انواع ضعفهای جسمانی و ارگانی هستند پس چنانچه به موقع، مخصوصا در مراحل رشد به این ضعفها توجه شود و از حرکات اصلاحی استفاده شود می توان چنین ضعفهایی را برطرف کرد و در بزرگسالی از شدت یافتن آنها جلوگیری کرد.

وضعیت بدنی در هنگام تمرین :

در انجام دادن تمارین حرکات اصلاحی باید به چند نکته توجه کرد: ۱- آگاهی از اثرات حرکات ۲- انتخاب بهترین و مفیدترین وسیله ۳- اراده قوی و مقاومت مداوم در اجرای حرکات

وضعیت بدنی در هنگام تمرین :

تمرین برای انواع مختلف ناهنجاری ها در حالتهای گوناگونی مثل خوابیده به شکم، خوابیده به پشت، درازکش به پهلو، نشسته، چهار دست و پا، معلق در فضا و ایستاده انجام می گیرد که در همه این تمرینها باید به موارد ذیل توجه گردد:

آشنایی با اجرای تمرینهای اصلاحی و درمانی :

هدف از تمرین، پیشگیری و توانبخشی در پی بروز ناهنجاریها و آسیبهای جسمانی و حفظ وضعیت مناسب است از این رو انواع تمرینها را می توان به جسمانی، روانی، مهارتی و حرکتی تقسیم کرد.

تمرین درمانی :

به دنبال تشخیص دقیق، امکان اقدامات تمرین درمانی فراهم می آید. از این رو مربی باید تصمیم بگیرد که چه نوع تمرینهایی برای هر فرد مناسب است. اساسا تمرین درمانی شامل موارد ذیل می شود:

ب) ایجاد ثبات و استحکام در دامنه طبیعی حرکت مفصل بوسیله خود فرد

اثرات سوء، وضعیت بدنی ناهنجار :

وضعیت بدنی شاخص و معیار سطح عمومی کارایی فرد در حرکات و فعالیتها و بنیاد تمامی حرکات انسان است و وضعیت بدنی معیار و یکسانی برای همه افراد نمی توان در نظر گرفت. وضعیت بدنی مناسبتر : خستگی کمتر، کارایی و توانمندی و سلامتی بیشتری را به همراه دارد و بر عکس وضعیت بدنی ناهنجار دو نوع اثر سوء در بدن ایجاد می کند:

نا هنجاری های اندام فوقا نی :

ستون فقرات سالم از نمای جانبی دارای ۴ قوس در ناحیه گردن، پشت، کمر و خاجی و از نمای رو به رویا پشت سر بصورت یک ستون کاملا عمود است و وضعیت ستون فقرات را می توان از طریق ۱- مشاهده ۲- لمس ۳- خط شاقولی ۴- دستگاه کانفورماتور و صفحه شطرنجی بررسی کرد.ناهنجاری های ستون فقرات شامل لوردوز گردنی، پشت گود و اسکولیوز و پشت صاف است .باتوجه به اینکه افزایش قوس گردن به سمت جلو را لوردوز گردنی می گویند برای اصلاح این ناهنجاری باید عادات حرکتی غلط را کنار گذاشت، عضلات ناحیه خلفی گردن را تقویت کرد، به عضلات فوقانی و گردن انعطاف بخشید و در مهره های گردنی ایجاد جنبش کرد. از طرفی افزایش قوس ناحیه پشت را گردی پشتی می نامند برای پیشگیری تمریناتی برای جنبش پذیری در ستون مهره ها انعطاف بخشیدن به عضلات ناحیه سینه و تقویت عضلات خلفی را طراحی کرد. ونیزافرایش قوس ناحیه کمر را پشت گود می نامند. درد کمر در این ناهنجاری بسیار زیاد است و تمرینات مربوط به پیشگیری و اصلاح پشت گود باید سه اثر به جا گذارد: ۱- جنبش پذیری و افزایش دامنه حرکتی در ستون فقرات ۲- کشش و انعطاف در ناحیه مهره های کمری و ۳- تقویت عضلات بخش قدامی شکمی.انحراف ستون فقرات به طرفین را اسکولیوز می نامند تمرینات برای این ناهنجاری علاوه بر هدفهایی که برای تمرینات پشت گودعنوان شد باید تقویت بخشهایی از ستون فقرات که به حالت تحدب درآمده اند را به آنها افزود در ضمن تمرینهای تنفسی در افزایش ظرفیت تنفسی و شنای کرال در دمان اسکولیوز موثر است. کاهش قوسهای ستون فقرات در ناحیه پشت و کمر را پشت صاف می گویند. تمرینات باید به گونه ای باشد که بطور همزمان باعث ایجاد و تقویت نیروی ارتجاعی عضلات خلفی ستون فقرات شود و جنبش پذیری لازم را در این عضو ایجاد کند.

ناهنجاری های اندام تحتانی :

ناهنجاری های پا شامل پای کمانی، پای X ، کف پای صاف، پای گود، انگشت شست کج و پای پهن است.

از بین رفتن قوس طولی پا را کف پای صاف می گویند برای درمان ضمن توجه به توصیه های بهداشتی باید تمرینهایی انجام داد که باعث تقویت عضله درشت نی قدامی و درون گرداننده و انعطاف عضلات برون گرداننده و تاندون آشیل شود.

افزایش قوس پا را پای گود می گویند برای پیشگیری باید از پوشیدن کفشهای تنگ و پاشنه بلند خودداری کرد.

نزدیک شدن انگشت شست به طرف دومین انگشت پا راا شست کج می نامند. ایجاد پینه در اطراف مفصل و ضعف و کاهش تحرک پذیری کف پا، خصوصا پنجه ها و بد شکل شدن ظاهر پا از عوارض آن است.

کاهش یا از بین رفتن ارتفاع قوس عرضی یا باعث ایجاد پای پهن می شود. کاهش قوس عرضی پا بیشتر مربوط به قوس طولی و اغلب ارثی است.

مفصل زانو در نتیجه عوامل مختلف به سمت داخل یا خارج تغییر وضعیت می دهد که به ترتیب به زانوی بهم چسبیده (والگوم زانو) و پای پرانتزی (پای کمانی) معروف است.

در اصلاح پای کمانی ضمن اجرای تمریناتی که باعث ایجاد انعطاف در بخش داخلی پا و تقویت عضلات کناره خارجی پا می شود باید فرد از نشستن بصورت چهار زانو خودداری و لبه داخلی پا را در راه رفتن فعالتر کند.

چند اصل در انجام حرکات روزمره باید رعایت شود:

•  اگرا فرا د بمدت طولانی می ایستند و مشغول انجام کاری هستند حتما از یک زیرپایی ا ستفاده کنند.
• اگر جسمی از روی زمین برداشته می شود حتما نشسته زانوها را خم و بعداقدام به بلند کردن جسم کنند.
•  برای حمل اشیاء آنها را دور از بدن خود نگه داشته سعی شود آنها نزدیک به بدن حمل شود.
•  اگر افراد به سمت جلو خم مشوند حتما با زانوهای خم اینکار را انجام دهند.
•  در هنگام جارو کردن و کشیدن وسیله: خم کردن تنه در حالیکه زانوها صاف هستند باعث افزایش قوس کمر و ناراحتی آن می گردد در این موارد باید زانوها را کمی خم کرد تا از افزایش قوس کمر جلوگیری شود.
•  ارتفاع صندلی باید طوری باشد که در موقع نشستن زانوها مختصری از مفصل ران بالاتر قرار گیرد اگر ارتفاع صندلی بلند است یک پله کوچک زیر پاها بگذارید. در هنگام رانندگی نیز باید وضعیت زانوها به این صورت باشد ۵- تناوب : برایبهبود سیستم گردش خود افراد دست کم باید جلسه در هفته و برای بهبود قدرت عضلانی به صورت متعارف ۲۰ جلسه در ماه تمرین کرد. ۲- تمرینهای عضلانی: الف) بهبود و ارتقای قدرت عضلانی ب) بهبود استقامت عضلات ۳- تمرینهای هماهنگی : تمرینهای هماهنگی عبارت است از اجرای حرکاتی که بصورت آگاهانه فرا گرفته شده و بطور خودکار اجرا می شود باید به خاطر سپرد که اجرای تمرینها باید با رعایت اصول علمی در کلیه مراحل همراه باشد. امروزه موضوع برنامه ریزی و اجرای تمرین چه برای افراد عادی و ورزشکاران نخبه و چه برای افراد دارای ضعف و ناهنجاری، مبتنی بر یافته های علمی بوده و بر اساس ضوابط و اصول علمی تحقق می یابد . ۲) اختلالات کارکردی که بافتهای نرم مثل عضلات ولیگا منتها صدمه می بینند و با حرکات اصلاحی قابل پیشگیری و درمان است. ۳) ۱- تمرینهای مفصلی : الف) ایجاد حرکت لازم در دامنه طبیعی به وسیله خود فرد ۱) اختلالات ساختمانی که ساختار اسکلت وضعیت طبیعی خود را از دست می دهد و با حرکات اصلاحی قابل درمان نیست. ۱- شدت تمرین : (شدت مطلوب ) ۲- تکرار تمرین : در هر وهله از برنامه بهتر است ۱۲ تمرین را در سه ست، ۱۵-۵۰ بار تکرار کرد. تعداد کل تکرار به خود شخص و توانایی او بستگی دارد. وزنه، مقاومت یا فشار را باید به گونه ای برگزید که فرد بتواند دست کم ۱۵-۲۰ تکرار را در هر نوبت انجام دهد. ۳- سرعت تمرین : سرعتی که تمرین در آن اجرا می شود به وضعیت فرد بستگی دارد. ۴- مرحله استراحت : برای افرادی که تمرین می کنند زمانهای استراحت بین هر مرحله از تمرین به طور معمول یک تا دو دقیقه باید باشد.

نتیجه گیری

حرکات اصلاحی یکی از بخشهای تربیت بدنی است که هدف آن پیشگیری و رفع برخی ناهنجاریهای جسمانی توسط تمرینات بدنی است به عبارت دیگر حرکات اصلاحی عبارت است از برنامه ای ورزشی و حرکتی که در آن با اجرای تمرینات خاص عملکرد و ساختمان بدن تغییر می کند و اصلاح می شود اجرای تمرینات بدنی برای افرادی که در مورد وضعیت بدنی خود دچار ناهنجاری هستند و یا به دلایلی مانند عدم رعایت بهداشت حرکتی، وضعیت بدنی آنها از حالت طبیعی خارج شده است به سه دسته تحت عناوین تربیت بدنی اصلاحی تربیت بدنی تکاملی و تربیت بدنی انطباقی تقسیم شده است تربیت بدنی اصلاحی با اصلاح ناهنجاریهای ایجاد شده به علت عوامل مختلف و تربیت بدنی تکاملی با رشد و پرورش تواناییهای حرکتی و آمادگی بدنی افرادی که پایینتر از سطح مورد قبول هستند سر و کار دارد، کوشش می شود که با استفاده از حرکات و فعالیتهای بدنی افراد ناهنجار با اجتماع سازگار شود.

نکته مهم در اجرای حرکات اصلاحی، تعیین زمان مناسب برای اجرای این گونه تمرینات است اگر تمرینات اصلاحی در زمان مناسب طراحی و اجرا گردد غلبه بر مشکل موثرتر صورت می پذیرد از این رو تمرینهای اصلاحی باید در برنامه تربیت بدنی کودکان کم سن و سال گنجانده شود. بنابراین امکان بهبود و اصلاح از طریق حرکات جبرانی و ورزشهای درمانی وجود دارد.

حرکات اصلاحی برای تشخیص وضعیتهای غلط و غیر طبیعی، وضعیت بدنی در حالتهای چون ایستادن، راه رفتن، نشستن و خوابیدن و نیز وسایل مورد استفاده چون کفش، کیف، میز و صندلی و اتومبیل و اخیر”ا نیز رایانه ها مطالعه می شود. در گذشته به دلیل جنبه های کاربردی و سودمندیهای اجتماعی این رشته، بویژه در مدارس و در سطح کودکان، نوجوانان و جوانان و اکنون به دلیل توسعه ورزش قهرمانی و ضرورت پیشگیری و اصلاح ناهنجاریهای ورزشکاران، حرکات اصلاحی پیشرفت و تحول چشمگیری یافته است این حیطه اکنون گاه به منزله حرکت درمانی نیز شناخته می شود. این حیطه علی رغم اشتراکی که با علوم توانبخشی دارد به دلیل ویژگیهای اختصاصی از ماهیت و کارکرد مستقلی برخوردار است و نتیجه این امر جایگاه علمی و حرفه ای شایسته ای است که در بین علوم دیگر به خود اختصاص داده است.