13 آبان در كشور ما محمل پیدایش حوادث مختلفى بوده است كه در شكل دهى تاریخ كشور و انقلاب اسلامى نقشى بزرگ و سرنوشت ساز داشته‏اند: 13 آبان 42 تبعید حضرت امام خمینى (ره) در پى قیام مردمى 15 خرداد و اعلام مخالفت ایشان با قانون استعمارى - آمریكایى كاپیتالاسیون، 13 آبان 57 شهادت جمع زیادى از دانش‏آموزان و دانشجویان در مقابل دانشگاه تهران در زمان اوج‏گیرى انقلاب و بالاخره 13 آبان 58 تسخیر لانه جاسوسى ایالات متحده توسط دانشجویان پیرو خط امام.
          در این میان، واقعه اخیر با توجه به ابعاد و پیامدها و همچنین گستره ملى - بین المللى آن از اهمیت و جایگاه ویژه‏اى در تاریخ انقلاب اسلامى برخوردار شده است به طورى كه با گذشت بیش از ربع قرن از آفرینش آن، پیامدها و آثارش همچنان در صحنه سیاست داخلى و خارجى كشور، اثرگذار و بحث‏انگیز است
          این اقدام متهورانه یكى از منحصر به فردترین حركت‏ها در تاریخ انقلاب‏هاى اصیل و مردمى جهان بود كه از یك طرف شوكت و افسون قدرت امپریالیسم آمریكا را در هم شكست و اوج خفت و زبونى این اهریمن جنایتكار را به رخ جهانیان كشانید و از سوى دیگر فریاد مظلومیت و آزادگى مسلمانان ایران را در پهنه گیتى طنین انداز كرد. با توجه به ابعاد گسترده این حادثه عظیم، باید آن را در جغرافیاى زمانى و مكانى خودش كاملا مورد بررسى قرار داده و به واكاوى علل و پیامدهاى آن پرداخت.
          پیروزى انقلاب اسلامى جداى از تاثیراتى كه در زمینه اندیشه سیاسى و پارادایم حاكم بر مقولات دولت ملت و ساختار حكومت داشت، تاثیرات عمیقى نیز بر استراتژى‏هاى امنیتى منطقه و توازن قدرت بین غرب و شرق داشت به طوری که كشور ایران را كه به عنوان خط مقدم جبهه غرب در مقابله با نفوذ كمونیسم از جایگاه ویژه‏اى نزد دولت مردان ایالات متحده برخوردار بود به یكباره تبدیل به یك هژمون منطقه‏اى با شعار وحدت جهان اسلام و درهم نوردیدن مرزهاى جغرافیایى كشورهاى مسلمان كرد، كه براى هر دو ابرقدرت شرق و غرب خطرناك جلوه مى‏كرد. انقلاب اسلامى استراتژى «دو ستونى» آمریكا در منطقه را كه از مدت‏ها پیش بر پایه‏هاى قدرت اقتصادى عربستان سعودى و قدرت نظامى ایران براى حفظ منافع منطقه‏اى آمریكا و مقابله با نفوذ شوروى بنا شده بود با چالش جدى مواجه كرد به طورى كه «سایروس ونس» وزیر امور خارجه دولت كارتر در این باره مى‏گوید: «رفتن ایران از صف كشورهاى متحد آمریكا و افتادن این كشور به دست رژیمى كه دوست‏ ما نیست، ضربه‏اى اساسى به منافع سیاسى - امنیتى ما در آسیاى جنوب غربى و خاورمیانه به شمار مى‏رود.»
          یكشنبه 13 آبان 58 (4 نوامبر 1979) در تاریخ انقلاب، روزى بزرگ و فراموش نشدنى است. روزنامه اطلاعات مورخ 14 ابان 58 در صفحه دوم خود، شرح وقایع آن روز را این‌گونه گزارش مى‏كند:
          «ساعت ۱۰و ۳۰دقیقه صبح گروهى (حدود 400 نفر) از دانشجویان (كه از یك چهار راه قبل از سفارت آمریكا شروع به حركت كرده بودند) كه در حال شعاردادن در خیابان آیت اله طالقانى به سوى دانشگاه (تهران) در حركت بودند هنگامى كه جلوى در اصلى سفارت آمریكا رسیدند، مسیر خود را تغییر دادند و پس از گشودن زنجیرهاى این در به داخل سفارت رفتند. در همان زمان گروهى از دانشجویان نیز از دیوار خود را به داخل سفارت رساندند و پیشروى به سوى ساختمان‏هاى داخلى سفارت را آغاز كردند. از همان لحظه‏هاى اول تصرف سفارت آمریكا، گروه‏هاى مختلف مردم در مقابل در سفارت اجتماع كردند و به دادن شعارهاى ضد آمریكایى مى‏پرداختند دانشجویان در سه بیانیه‏اى كه تا ساعت 18 (همان روز) از طریق بلندگو پخش كردند، اعلام كردند كه ساختمان اصلى سفارت تا ساعت 15 به تصرف كامل درآمد... دانشجویان اعلام كردند كه هر چند تصرف ساختمان با مقاومت سه ساعته و همراه با پرتاب گاز اشك آور از جانب تفنگداران آمریكایى بود، هیچ گونه آسیبى به طرفین وارد نیامد.
          از ساعت 16 (همان روز) آزاد كردن گروهى از ایرانیانى كه به عنوان ارباب رجوع یا كارمند در داخل سفارت بودند آغاز شد و آمریكاییان را با چشم بسته به محل دیگرى منتقل شدند.»
          پیش از آنكه دانشجویان اصلى سفارت برسند، دیپلمات‏هاى آمریكایى، مقدارى از اسناد را در دستگاه‌هاى مخصوص خرد كن ریختند و ازبین بردند و مقدار زیادى از اسناد را نیز سوزاندند و به خصوص نوارهاى میكروفیلم و حافظه‏هاى كامپیوترى را نابود كردند. در جریان اشغال سفارت آمریكا، ۷۲ آمریكایى به عنوان گروگان بدست دانشجویان افتادند. سه تن از دیپلمات‏هاى آمریكایى آن روز براى مذاكره با وزیر خارجه به وزارت امور خارجه رفته بودند. پس از اشغال سفارت تا شب به امید حل شدن موضوع همان جا ماندند ولى بعد از آن در وزارت خارجه به صورت تحت نظر در اختیار دانشجویان قرار گرفتند.
          پس از تسخیر سفارت، دانشجویان كه خود را دانشجویان مسلمان پیرو خط امام مى‏نامیدند، با صدرو بیانیه‏هایى به تشریح علل، انگیزه‏ها و چگونگى انجام این اقدام انقلابى پرداختند. در یكى از اولین بیانیه‏ها آمده است:
          «ما دانشجویان مسلمان پیرو خط امام از موضع قاطعانه امام در مقابل آمریكاى جنایتكار به منظور اعتراض به دسیسه‏هاى امپریالیستى و صهیونیستى، سفارت جاسوسى آمریكا در تهران را به تصرف درآوردیم تا اعتراض خود را به گوش جهانیان برسانیم.»
          عنوان دانشجویان مسلمان پیروخط امام، از یك سو بیانگر تبلور خشم انقلابى امام و ملت مسلمان ایران از آمریكا بود و از سوى دیگر هر گونه شائبه وابستگى دانشجویان به گروهها و دستجات سیاسى متعدد را منتفى مى‏ساخت و امكان بهره بردارى از آن را به نفع جریان‏هاى مختلف، محدود مى‏ساخت
          آمریكا در اولین واكنش، اقدام به تحریم اقتصادى ایران و بلوكه كردن اموال و دارایى‏هاى ایران در بانك‏هاى آمریكایى و بانك‏هاى خارجى مستقر در آمریكا كرد و از سوى دیگر اقدام به آزار واذیت ایرانیان مقیم آمریكا نمود و در جهان نیز تضییقاتى را براى ایران ایجاد كرد. در هر حال تسخیر لانه جاسوسى هرچند از سوى دول استعمارى وابسته به شرق و غرب محكوم گردید، اما از سوى ملل محروم و تحت ستم جهان و نهضت‏هاى آزادى بخش جهان به شدت مورد استقبال قرار گرفت و باعث نضج گرفتن حركت‏هاى ضد استعمارى گسترده‏اى در سطح جهان و خصوصا خاور میانه شد.
          این حادثه بزرگ پیامدهاى گوناگونى را در پى داشت كه از آن جمله مى‏توان به این موارد اشاره كرد: پایان یافتن رابطه استعمارى ایران و آمریكا، روشن شدن ماهیت ننگین ایالات متحده که پشت صورتک حقوق بشر و آزادی مخفی شده بود، جلوگیری از ایجاد بحران و آشوب با تسخیر مرکز بحران آفرینی آمریکا، از بین رفتن گروه‌های مارکسیستی، گروه‌هایی که تا پیش از آن خود را تنها سردمدار مبارزه با امپریالیسم آمریکا می‏دانستند، بازگشت مردم به صحنه که با توطئه‌های ‌دولت موقت خانه‌نشین شده بودند، شکست هیمنه و اسطوره جهانی آمریکا و بالاخره شکست کارتر در انتخابات ریاست جمهوری امریکا در سال 1980. کارتر که با ژست‌های حقوق بشری و همچنین حل مشکلات بین آمریکا و چین و امضای موافقت نامه کمپ دیوید بین مصر و اسراییل وجهه ای صلح طلب برای خود کسب کرده بود، با تسخیر لانه جاسوسی تمامی وجهه و نفوذ خود را از دست داد به طوری که حتی نتوانست در مقابل حمله نظامی شوروی به افغانستان موضع مناسبی اتخاذ کند و کم کم موجبات افول حکومت خود و حزبش را فراهم کرد. همیلتون جردن رییس ستاد انتخاباتی کارتر در انتخابات سال 80 می‏گوید: «برای من روشن بود که کلید انتخابات در دست کسان دیگر در آن سوی دنیا است که تصمیم و عملشان تا آخرین لحظه قابل پیش بینی نیست، کارتر در هواپیما به من گفت: عجیب است که سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری کشور بزرگ ما نه در شیکاگو یا نیویورک بلکه در تهران تعیین می‏شود.»
         
          بازتاب جهانى
          بـر خلاف نظر كسانى كه اعتقاد داشتند باتصرّف لانه جاسوسى آمـريـكـا، ضـربـه بـه انـقلاب وارد شد و ملّت ايران در ديد جهانى منزوى گرديد و به جاى اينكه ما آمريكاييان را گروگان بگيريم ، آمريكاييان ما را به گروگان گرفتند(4)، و على رغم قطع نامه شـوراى امـنـيـت سـازمـان مـلل مـتـحـد در مـحـكـومـيـت ملت مسلمان ايران ، اشـغال لانه جاسوسى توسط دانشجويان مسلمان پيرو خط امام ، از سـوى تـمـامـى افـراد انقلابى و مسلمانان مبارز، مورد تاءييد قرار گـرفت و نور اميدى در دل تمام انسان هاى آزاده جهان به وجود آورد كه به نمونه هايى از آن اشاره مى نماييم :
         
          راديو لندن
          هـر كـس كـه هـزاران تـظـاهـر كننده اى راببيند كه در اطراف سفارت آمـريـكـا بـه سـوختن پرچم آمريكا مشغولند و تنديس كارتر را مى سوزانند، نمى تواند حال و هواى ضدّ آمريكايى و خشم مردم را نسبت بـه آن ها ناديده بگيرد، چه رسد به خود آمريكاييان ... لذا آمريكا بايد بداند كه دادن پناه به شاه مخلوع ايران براى مداوا، خطر آن را در بر دارد كه خشم ايرانيان را برانگيزد.(5)
          روزنـامـه نـيـونـيجرين (از پر تيراژترين روزنامه هاى نيجريه و ارگان مسلمانان آن كشور) مى نويسد:
          بـراى آفـريـقا و در واقع تمام كشورهاى دنيا، اين مساءله [تصرف لانه جاسوسى ] اهميت بسيار داشته است ، آن هايى كه ايران را[به خـاطـر تصرف لانه جاسوسى ] براى تخطّى از حقوق بين المللى محكوم مى كنند، قضاوتى يك طرفه و ناآگاهانه دارند و بهتر است نگاهى به تاريخ بنمايند.(6)
         
          عكس العمل آمريكا
          دولت مردان آمريكا باور نمى كردند روزى فرا رسد كه در آن روز مـلت قهرمان ايران ، بساط سى - چهل ساله نفوذ مقتدرانه آمريكا در ايـران را بـرچـيـنـد و آن چـنان سيلى محكمى به سردمداران استكبار جـهـانـى بـزنـد كـه قـدرت تـصـمـيـم گـيـرى و عـمـل عاقلانه را از آن ها سلب نمايد، تا آن جا كه رييس جمهور وقت آمريكا، آقاى كارتر، در خاطرات خود مى نويسد:
          اولين هفته ماه نوامبر 1979 [اولين هفته گروگان گيرى در ايران ] مـن دشوارترين ساعات زندگى خود را مى گذراندم ... صبح زود در باغچه هاى كاخ سفيد مشغول قدم زدن مى شدم و شب ها خواب به چشمم راه نمى يافت .(9)
          با اين حال ، اين اتفاق تاريخى و انقلابى واقع شد و حاكمان ظالم آمـريـكـا را آن چـنـان گيج و مبهوت نمود كه براى رهايى از اين بن بـسـت پـيـچـيـده ، بـه هر عمل پست و ظالمانه اى دست زدند كه موارد ذيل ، شاخص ترين اين اعمال است :
          1ـ مـحـاصـره اقـتـصـادى 2ـ تـهـديـدات و حـمـله نـظـامى 3ـ كودتاى نافرجام 4ـ جنگ تحميلى عراق عليه ايران .
         
          فرجام پيروزمندانه
          بعد از آن كه تمامى اقدامات كينه توزانه آمريكاى ظالم و زورگو ناكام ماند، به فكر مذاكره با ايران افتاد، ولى چون ايران راضى به مذاكره مستقيم با آمريكا نبود، هر دو كشور تصميم گرفتند كه با ميانجى گرى كشور سومى ، به مذاكره درباره آزادى گروگان ها ادامه دهند. كشور مسلمان الجزاير براى اين كار انتخاب شد.
          امـام خـمـيـنـى (ره ) بـحث درباره آزادى گروگان ها و شرايط ايران بـراى آزادى را بـه مـجـلس شوراى اسلامى واگذار كرد. مجلس نيز بـا الهـام گـرفـتن از رهنمودهاى مدبّرانه امام ، پس از چندين جلسه بـحـث دربـاره جاسوسان آمريكايى ، شرايط آزادى آن ها را در چهار بـنـد اعلام كرد و با اكثريّت آرا به تصويب رسيد، كه عبارت اند از:
          1ـ دولت آمـريـكـا بـايـد تـعـهـد و تضمين نمايد كه از اين پس هيچ گونه دخالت مستقيم و غيرمستقيم سياسى در جمهورى اسلامى ايران ننمايد.
          2ـ آزاد كـردن تـمـامـى سـرمـايـه هـاى مـا و در اخـتـيار قرار دادن اين سـرمـايـه ها و كليّه اموال و دارايى هاى ايران كه در آمريكا و يا مؤ سـسات متعلّق به دولت يا اتباع آمريكا در ساير كشورهاست ، به نـحـوى كـه دولت جمهورى اسلامى ايران بتواند به هر كيفيتى كه بخواهد از آن استفاده كند.
          3ـ لغـو و ابـطال كليه تصميمات و اقدامات اقتصادى و مالى عليه جـمـهـورى اسـلامـى ايران و انجام كليه اقدامات ادارى و حقوقى لازم جهت لغو و ابطال تمامى دعاوى و ادعاهاى دولت آمريكا و مؤ سسات و شركت هاى آمريكايى عليه ايران به هر صورت و به هر عنوان .
          4ـ بازپس دادن اموال شاه معدوم با به رسميت شناختن و نافذ دانستن اقـدام دولت ايـران در اِعـمـال حـاكـمـيـت خـود مـبـنـى بـر مـصـادره امـوال شـاه مـعـدوم و بـسـتـگـان نـزديـك وى كـه طـبـق قوانين ايران ، اموالشان متعلّق به ملت ايران است .(10)
          پـس از گـذشـت يـك سـال و انـدى از مـاجـراى گـروگـان گـيـرى ، سرانجام ، آمريكا در مقابل خواست ملت ايران اسلامى به زانو درآمد و در تـاريـخ 1/9/1359 چـهـار شـرط مـجـلس شـوراى اسـلامـى را پـذيـرفـت و پـس از يـك مـاه از تـصـويب آن ، اين جريان در تاريخ 30/10/1359 پايان يافت .